Thông qua Hợp đồng xã hội trong phòng, chống HIV/AIDS, các nguồn lực của Nhà nước được sử dụng để cung cấp vốn cho các thực thể nằm ngoài bộ máy nhà nước, hay gọi là các đơn vị ngoài nhà nước cung cấp các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS. Mô hình này hiện được khá nhiều nước trên thế giới thực hiện, tại Việt Nam mô hình mới được thí điểm ở một số địa phương.
Dịch vụ xét nghiệm HIV bằng sinh phẩm xét nghiệm nhanh tiện lợi với cộng đồng. Ảnh: Thùy Chi
Khuyến khích sự chủ động, sáng tạo
Là địa phương thực hiện thí điểm Hợp đồng xã hội trong phòng, chống HIV/AIDS, đại diện tỉnh Nghệ An cho biết, nằm trong số 10 tỉnh phát hiện số người nhiễm HIV cao nhất cả nước, do đó, nguồn viện trợ cắt giảm trong khi dịch HIV vẫn xu hướng tăng, công tác phòng, chống HIV/AIDS trên địa bàn tỉnh đã gặp rất nhiều khó khăn. Vì vậy, việc thí điểm mô hình hợp đồng xã hội, tiến tới sử dụng ngân sách nhà nước để bảo đảm tính bền vững của các dịch vụ cộng đồng là hết sức cần thiết.
Mô hình hợp đồng xã hội cơ cấu gọn nhẹ, hợp đồng rõ ràng, chi trả theo hiệu suất tìm ca mới, khuyến khích các tổ chức dựa vào cộng đồng (CBO) chủ động sáng tạo trong tìm ca bệnh nhiễm mới. Do nhóm CBO sàng lọc đối tượng tốt nên đạt hiệu suất cao (gần 10% so với tỷ lệ khoảng 3% của cơ sở y tế). Tỷ lệ chi phí mô hình này thấp hơn so với chi phí của chương trình dự phòng của tỉnh hiện đang áp dụng.
Trong khi đó, đại diện nhóm nghiên cứu độc lập đến từ Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương cho biết, kết quả nghiên cứu về “Tổng quan cơ chế, chính sách thực hiện Hợp đồng xã hội đối với dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam” chỉ ra rằng, hiện trong bối cảnh các nguồn viện trợ dành cho công tác phòng, chống HIV/AIDS ngày càng hạn chế ,thì việc thực hiện chủ trương hợp đồng xã hội có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Theo đó, vẫn từ nguồn ngân sách dành cho công tác phòng, chống HIV/AIDS nhưng sẽ được sử dụng hiệu quả hơn mà không làm gia tăng bộ máy cơ quan nhà nước. Đặc biệt, trong quá trình thực hiện các dự án với đối tác nước ngoài, phần lớn các tổ chức xã hội đã có nhiều kinh nghiệm, cũng như cách tiếp cận sâu hơn tới đối tượng vì vậy, khi thực hiện mô hình hợp đồng xã hội sẽ đem lại lợi ích vô cùng lớn.
Mặc dù việc thực hiện mô hình đem lại nhiều lợi ích, song nhiều ý kiến cho rằng vẫn còn nhiều khó khăn trong việc triển khai hợp đồng xã hội do chưa có cơ chế hợp đồng chính thức, tính bền vững của các CBO còn thấp, tư cách pháp nhân nhiều CBO chưa có, năng lực chuyên môn còn chưa cao.
PGS.TS. Nguyễn Hoàng Long, Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS cho biết, vẫn còn nhiều khó khăn trong việc triển khai hợp đồng xã hội, do chưa có cơ chế hợp đồng chính thức, tính bền vững của các CBO còn thấp, tư cách pháp nhân nhiều CBO chưa có, năng lực chuyên môn còn chưa cao...
Đại diện Bộ Y tế cũng cho rằng, hiện nay các tổ chức xã hội ở Việt Nam có vai trò rất quan trọng trong công tác phòng, chống HIV/AIDS. Tình trạng kỳ thị, phân biệt đối xử còn nặng nề với nhiều người nhiễm HIV thuộc nhóm dễ tổn thương như người nghiện chích ma túy, người bán dâm hoặc nam quan hệ tình dục đồng giới. Do vậy, hệ thống y tế nhà nước khó tiếp cận hơn với các đối tượng này so với các tổ chức xã hội.
Góp phần đạt được mục tiêu 90-90-90
Theo Cục Phòng, chống HIV/AIDS ước tính, các tổ chức xã hội có thể đóng góp từ 25 - 50% nhằm cung cấp một số dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS để có thể góp phần đạt được mục tiêu 90-90-90 (90% người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm của mình; 90% người nhiễm HIV được điều trị bằng thuốc kháng HIV (ARV), 90% số người đang được điều trị có tải lượng HIV ở mức thấp), tiến tới kết thúc dịch AIDS tại Việt Nam vào năm 2030. Chính vì vậy, cần mở rộng việc thực hiện mô hình hợp đồng xã hội thực hiện phòng chống HIV/AIDS. Trong đó, Nhà nước cần đưa ra các quy định về tiêu chuẩn, điều kiện và hỗ trợ để các tổ chức xã hội có thể tham gia cung cấp dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS.
Bên cạnh đó, bố trí nguồn lực và tạo môi trường pháp lý thuận lợi để các tổ chức xã hội ký hợp đồng và sử dụng nguồn vốn trong cung cấp dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS. Có cơ chế hợp đồng và giám sát dịch vụ chặt chẽ, minh bạch để bảo đảm hiệu quả trong việc sử dụng nguồn vốn công cho các tổ chức xã hội cung cấp dịch vụ.
Để Hợp đồng xã hội phòng, chống HIV/AIDS đạt hiệu quả cao, PGS. TS Nguyễn Hoàng Long cho rằng, cần nâng cao năng lực đáp ứng các điều kiện theo quy định của pháp luật và có đủ kinh nghiệm để cung cấp các dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS một cách hiệu quả.
Các cơ quan Nhà nước, cần kiện toàn các văn bản pháp quy, trong đó xây dựng các gói dịch vụ và điều kiện cần có mà các tổ chức xã hội có thể cung cấp; ban hành văn bản hướng dẫn triển khai hợp đồng xã hội trên toàn quốc. Các tổ chức cộng đồng cần nâng cao năng lực chuyên môn, đăng ký tư cách pháp nhân.
Tại Việt Nam, Hợp đồng xã hội phòng, chống HIV/AIDS là một khái niệm mới, tuy nhiên bản chất của khái niệm này tương đồng với các cơ chế đặt hàng hoặc đấu thầu cung cấp sản phẩm, dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước từ nguồn kinh phí chi thường xuyên.
Hiện trên thế giới đã có nhiều quốc gia sử dụng hình thức “hợp đồng xã hội” để huy động các tổ chức xã hội tham gia cung cấp dịch vụ phòng, chống HIV/AIDS, dịch vụ chăm sóc sức khỏe một cách bền vững bằng nguồn vốn công. Điển hình như một số quốc gia ở châu Á đã triển khai hợp đồng xã hội thành công như Ấn Độ, Malaysia, Thái Lan và Trung Quốc.
Theo tiengchuong.vn